Khi bước vào tuổi dậy thì, cơ thể trẻ có nhiều thay đổi đột ngột về hormone và cơ quan sinh dục. Một số tình trạng viêm nhiễm, chấn thương tinh hoàn hay rối loạn nội tiết nếu không được xử lý kịp thời có thể dẫn đến vô sinh ở tuổi dậy thì. Vì vậy, phụ huynh cần có hiểu biết đúng đắn và theo dõi các biểu hiện bất thường của con để phát hiện và can thiệp kịp thời, tránh ảnh hưởng đến khả năng sinh sản trong tương lai.
Vì sao tuổi dậy thì lại có nguy cơ đối mặt với vô sinh?
Trung bình, tuổi dậy thì thường bắt đầu từ 8-13 tuổi ở nữ và 9-14 tuổi ở nam. Đây được xem là giai đoạn cơ thể bắt đầu hoàn thiện chức năng sinh sản dưới sự điều hòa của hệ nội tiết.
Vùng dưới đồi giải phóng hormone hướng sinh dục GnRH, sau đó kích thích thuỳ trước tuyến yên giải phóng hormone LH và FSH. FSH và LH ảnh hưởng đến các tế bào Leydig và Sertoli ở tinh hoàn và buồng trứng để kích thích tổng hợp và giải phóng hormone sinh dục estrogen/progesterone (ở nữ) và testosterone (ở nam) hỗ trợ quá trình sinh giao tử (hình thành và phát triển noãn/tinh trùng), từ đó duy trì và thực hiện khả năng sinh sản. (1)
Tuy nhiên, nếu quá trình dậy thì có bất thường do di truyền, bệnh lý hoặc tác động từ môi trường, khả năng sinh sản trong tương lai của trẻ có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng ngay từ sớm. Khi đó, dù chưa lập gia đình, trẻ vẫn có thể được xem là vô sinh ở tuổi dậy thì, tức là có tổn thương hoặc rối loạn ở hệ sinh sản làm giảm khả năng hoặc mất khả năng sinh tính, phóng noãn trong tương lai.
Những dấu hiệu vô sinh ở tuổi dậy thì
Dấu hiệu vô sinh ở tuổi dậy thì thường âm thầm và dễ bị bỏ quan do trẻ còn ngại ngùng, ít chia sẻ với ba mẹ. Tuy nhiên, nếu quan sát kỹ, phụ huynh có thể nhận thấy một số bất thường sớm giúp can thiệp kịp thời và tăng cơ hội điều trị thành công.
1. Đối với bé gái
Chậm dậy thì hoặc không có kinh nguyệt: Nếu đến 15-16 tuổi mà vẫn chưa có dấu hiệu dậy thì, chưa có kinh lần đầu, đây có thể là biểu hiện vô kinh nguyên phát cảnh báo vô sinh ở tuổi dậy thì của bé gái.
Kinh nguyệt bất thường: Chu kỳ kinh quá dài hoặc quá ngắn, máu kinh ít hoặc nhiều bất thường, thậm chí không có kinh trong nhiều tháng liền, xuất hiện tình trạng đau bụng kinh dữ dội, dù sử dụng thuốc vẫn không giảm cơn đau. Những dấu hiệu này có thể gợi ý hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), phụ huynh nên đưa con thăm khám sớm để có biện pháp can thiệp kịp thời.
Chậm hoặc không phát triển các đặc điểm sinh dục thứ cấp: Ngực không phát triển, không mọc lông mu, lông nách, vóc dáng thấp bé, không tăng cân dù đã qua tuổi dậy thì.
Đau bụng, vùng bụng to bất thường: Đau bụng dữ dội hoặc kéo dài, bụng sưng to, chướng bụng có thể liên quan đến u buồng trứng, u tử cung bẩm sinh, hoặc nang buồng trứng lớn. Bé gái cần được thăm khám sớm nếu thấy đau tái diễn hoặc bụng to bất thường
Dấu hiệu rối loạn nội tiết khác: Mọc lông mu, lông nách quá sớm hoặc muộn, tóc rụng nhiều, mụn trứng cá nặng. Tình trạng này có thể liên quan đến rối loạn androgen hoặc buồng trứng đa nang.
Không có kinh nguyệt hoặc kinh nguyệt bất thường là dấu hiệu cảnh báo ở sức khỏe sinh sản
2. Đối với bé trai
Chậm dậy thì: Nếu đến 14-16 tuổi mà chưa có lông mu, chưa vỡ giọng, dương vật không lớn, cơ thể không phát triển rõ đặc điểm nam giới… là dấu hiệu testosterone thấp hoặc rối loạn nội tiết, tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.
Tinh hoàn ẩn: Là tình trạng tinh hoàn không nằm đúng vị trí trong bìu mà nằm ở vị trí khác chẳng hạn như ổ bụng, ống bẹn… Nếu không điều trị sớm sẽ làm giảm chức năng sinh tinh, tăng nguy cơ vô sinh.
Tinh hoàn nhỏ bất thường hoặc không cân đối: Nếu sau tuổi dậy thì tinh hoàn chưa to lên lệch kích thước rõ rệt giữa hai bên, phụ huynh cần đưa trẻ đi khám sớm để loại trừ nguy cơ teo tinh hoàn.
Tổn thương hoặc chấn thương vùng bìu: Tai nạn, chấn thương thể thao hoặc xoắn tinh hoàn nếu không xử lý kịp có thể làm mất chức năng tinh hoàn.
Ảnh hưởng khả năng sinh sản ở tuổi dậy thì do đâu?
Vô sinh ở tuổi dậy hoặc nguy cơ giảm khả năng sinh sản ở lứa tuổi này có thể xuất phát từ nhiều yếu tố:
1. Dị tật bẩm sinh hoặc có bất thường cơ quan sinh sản
Không có tử cung bẩm sinh (Hội chứng Mayer-Rokitansky-Kuster-Hauser – MRKH) ở bé gái: Đây là một bất thường bẩm sinh gây khiếm khuyết cơ quan sinh sản gây vô sinh, phụ nữ mắc hội chứng này sinh ra không có tử cung và cổ tử cung, thiếu khoảng 2/3 âm đạo, song vẫn được xác định giới tính nữ về mặt di truyền.
Tinh hoàn ẩn (Cryptorchidism) ở bé trai: Đây là bất thường bẩm sinh khi một hoặc cả hai tinh hoàn không di chuyển xuống bìu mà nằm ở vị trí khác ngoài bìu. Nếu không được can thiệp điều trị đưa tinh hoàn về đúng vị trí trong bìu, người bệnh có thể đối mặt với những nguy cơ sức khỏe như ung thư tinh hoàn, xoắn tinh hoàn, chấn thương tinh hoàn, thậm chí vô sinh.
Hội chứng Kallmann: Đây là một rối loạn di truyền làm cản trở quá trình dậy thì (chậm hoặc không dậy thì) và suy giảm chức năng khứu giác (không nhận biết được mùi). Hội chứng này thường gặp ở nam với biểu hiện dương vật nhỏ bất thường và tinh hoàn không to lên. Nếu không được điều trị sớm sẽ dẫn đến vô sinh.
Hội chứng Klinefelter: Là tình trạng bất thường nhiễm sắc thể gây thiểu năng sinh dục và vô sinh ở nam giới. Dấu hiệu thường khó nhận biết ở trẻ sơ sinh vì không có những dị dạng đặc hiệu, tuy nhiên đến giai đoạn dậy thì và trưởng thành, người mắc bệnh thường có dấu hiệu điển hình là dáng người cao, tay chân dài, tinh hoàn không phát triển, lông tóc ít, tuyến vú to, dáng người giống nữ, giảm ham muốn tình dục và vô sinh.
Một số vấn đề tại tinh hoàn ở tuổi dậy thì có thể tiềm ẩn nguy cơ vô sinh nếu không được điều trị kịp thời
Trẻ điều trị ung thư (xạ trị, hoá trị): Trẻ điều trị ung thư bằng hóa trị hoặc xạ trị có nguy cơ vô sinh do các phương pháp này có thể làm tổn thương tế bào mầm sinh dục và ảnh hưởng đến nội tiết tố trong cơ thể, gây giảm khả năng sinh sản sau này.
3. Rối loạn nội tiết
Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Đây là một trong những rối loạn về nội tiết tố nữ thường gặp nhất, được hiểu là sự gia tăng bất thường sản xuất hormone sinh dục nam (androgen). Các biểu hiện điển hình của người mắc hội chứng này bao gồm: rậm lông trên cơ thể, mụn trứng cá, béo phì, kinh nguyệt không đều, vô sinh…
Hội chứng suy buồng trứng sớm (POF): Đây là tình trạng chức năng của buồng trứng ngừng hoạt động và sản xuất trứng ở trước tuổi 40, có thể xảy ra từ tuổi dậy thì. Bé gái mắc hội chứng này có dấu hiệu rối loạn kinh nguyệt, giảm khả năng rụng trứng và giảm lượng hormone sinh dục nữ, dẫn đến vô sinh.
4. Yếu tố lối sống và môi trường
Lạm dụng rượu bia, thuốc lá, chất kích thích: Các chất này có thể gây rối loạn chức năng nội tiết, suy giảm số lượng và chất lượng tinh trùng ở bé trai hoặc ảnh hưởng đến chu kỳ rụng trứng ở bé gái.
Ăn uống không đủ chất và stress kéo dài: Những yếu tố này có thể làm ảnh hưởng đến nồng độ hormone trong cơ thể, dẫn đến vô kinh tạm thời hoặc rối loạn kinh nguyệt. Đây được xem là dấu hiệu tiềm ẩn của vô sinh ở tuổi dậy thì.
Tuổi dậy thì là giai đoạn cơ thể bắt đầu hoàn thiện chức năng sinh sản, vì vậy việc chăm sóc sức khỏe đúng cách ngay từ giai đoạn này đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ khả năng sinh sản sau này. Dưới đây là những biện pháp giúp phòng tránh nguy cơ vô sinh ở tuổi dậy thì:
Tiêm phòng đầy đủ: Thanh thiếu niên cần được tiêm đầy đủ các loại vắc-xin cần thiết, đặc biệt là vắc-xin quai bị, HPV, viêm gan B… vì đây là những bệnh lý có thể tiềm ẩn nguy cơ gây viêm tinh hoàn, viêm buồng trứng, làm giảm khả năng sinh sản về sau.
Duy trì lối sống lành mạnh: Chú ăn ăn uống đầy đủ dưỡng chất; ngủ đủ giấc, nâng cao chất lượng giấc ngủ, hạn chế thức khuya; tập thể dục điều độ; hạn chế uống rượu bia quá mức, không hút thuốc, không sử dụng chất kích thích…
Hạn chế tiếp xúc với môi trường hóa chất độc hại: Việc tiếp xúc lâu dài với thuốc trừ sâu, chất thải công nghiệp, kim loại nặng… có thể gây rối loạn nội tiết, ảnh hưởng đến quá trình sản xuất tinh trùng ở nam và rụng trứng ở nữ. Do đó, trẻ cần được hướng dẫn tránh tiếp xúc hoặc sử dụng đồ bảo hộ khi buộc phải tiếp xúc với hóa chất trong học tập hay sinh hoạt.
Theo dõi và xử lý sớm các bất thường ở cơ quan sinh dục: Nếu nhận thấy các biểu hiện bất thường như tinh hoàn sưng đau, tiểu buốt, rối loạn kinh nguyệt, chậm phát triển các đặc tính sinh dục… trẻ cần được thăm khám càng sớm càng tốt để kiểu tra và được điều trị kịp thời, giúp ngăn ngừa các biến chứng lâu dài có thể ảnh hưởng đến chức năng sinh sản.
Khám sức khỏe định kỳ: Việc khám sức khỏe định kỳ giúp theo dõi sự phát triển của trẻ đúng độ tuổi, phát hiện sớm các bất thường về hormone, cơ quan sinh dục hoặc bệnh lý tiềm ẩn có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản sau này, từ đó kịp thời can thiệp và giảm nguy cơ vô sinh ở tuổi trưởng thành.
Để biết thêm thông tin hoặc đặt lịch thăm khám với các chuyên gia, bác sĩ hàng đầu tại Trung tâm IVF Tâm Anh, quý khách hàng có thể liên hệ đến thông tin sau:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội:
108 Phố Hoàng Như Tiếp, Phường Bồ Đề, TP. Hà Nội
(Đ/c cũ: 108 Hoàng Như Tiếp, P.Bồ Đề, Q.Long Biên, TP. Hà Nội)
Vô sinh ở tuổi dậy thì là vấn đề đáng được quan tâm bởi đây là giai đoạn quan trọng hình thành và hoàn thiện chức năng sinh sản của trẻ. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường, xây dựng lối sống lành mạnh và thăm khám định kỳ sẽ giúp phòng ngừa nguy cơ vô sinh hiệu quả.
