Không ít cặp vợ chồng dù quan hệ đều đặn và không dùng biện pháp tránh thai nhưng vẫn gặp tình trạng muộn con. Khoảng 40% nguyên nhân vô sinh ở các cặp vợ chồng xuất phát từ người nam, trong đó phổ biến nhất là tình trạng tinh trùng di động kém, làm hạn chế khả năng tinh trùng tiếp cận đến trứng để thụ tinh. Vậy nguyên nhân nào gây cản trở khả năng di động của tinh trùng? Đâu là các phương pháp điều trị hiệu quả?
Tinh trùng di động kém hay còn được hiểu là tinh trùng tiến tới chậm là tình trạng tinh trùng không thể di chuyển đúng hướng hoặc nhanh, điều này làm giảm khả năng tiếp cận và thụ tinh với trứng, từ đó gây khó khăn cho quá trình thụ thai tự nhiên.
Bác sĩ Nguyễn Công Minh – Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, IVF Tâm Anh Quận 8 cho biết, trong quá trình thụ tinh tự nhiên, tinh trùng phải vượt qua cổ tử cung đến tử cung vào vòi tử cung để tiếp cận đến trứng và tạo thành phôi. Nếu tinh trùng di chuyển chậm hoặc không đúng hướng sẽ không thể tiếp cận đến trứng. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến cơ hội thụ thai tự nhiên mà còn phản ánh nhiều vấn đề tiềm ẩn trong sức khỏe sinh sản nam giới. Người nam cần chủ động thăm khám để được chẩn đoán và có biện pháp can thiệp phù hợp.
Việc đánh giá tinh trùng di động kém là xét nghiệm cần thiết để kiểm tra khả năng sinh sản của người nam trong một số trường hợp cụ thể sau đây:
Theo tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2021, tỷ lệ tinh trùng tiến tới ít hơn 30% được xem là tinh trùng di động kém. Kết quả tinh dịch đồ lý tưởng phải có >=30% tinh trùng di động tiến tới, đây là yếu tố rất quan trọng quyết định cơ hội thụ tinh của tinh trùng với trứng. (1)
Tình trạng tinh trùng di động kém chủ yếu liên quan đến các tổn thương tại tinh hoàn, làm suy giảm chức năng sinh tinh và chất lượng tinh trùng. Một số nguyên nhân và yếu tố nguy cơ phổ biến có thể kể đến như:
Giãn tĩnh mạch thừng tinh là bệnh lý phổ biến đặc trưng bởi sự giãn nở bất thường của đám rối tĩnh mạch bìu, gây cản trở quá trình lưu thông máu và làm tăng nhiệt độ, tích tụ các chất oxy hoá ở tinh hoàn. Những thay đổi này ảnh hưởng trực tiếp đến số lượng và chất lượng tinh trùng. (2)
Giãn tĩnh mạch thừng tinh thường gặp ở khoảng 15-20% nam giới trong độ tuổi sinh sản, nhưng có đến 40% nam giới vô sinh liên quan đến bệnh lý này. Bệnh thường xuất hiện ở tinh hoàn bên trái, thậm chí ở cả hai bên tinh hoàn.
Ung thư tinh hoàn dù là bệnh lý hiếm gặp nhưng lại ảnh hưởng trực tiếp đến cấu trúc và chức năng của tinh hoàn. Hơn nữa, quá trình điều trị ung thư bằng hóa trị, xạ trị cũng có nguy cơ cao gây tổn thương tinh hoàn, từ đó làm giảm đáng kể số lượng cũng như khả năng vận động của tinh trùng.
Việc lạm dụng steroid đồng hóa để tăng cơ và giảm mỡ, thường gặp ở những vận động viên thể hình, có thể gây ức chế trục hạ đồi – tuyến yên – tinh hoàn, làm giảm sản xuất testosterone nội sinh gây suy giảm chức năng tinh hoàn, dẫn đến teo tinh hoàn và giảm số lượng, chất lượng tinh trùng bao gồm cả tinh trùng di động kém.
Trường hợp nam giới đã từng sử dụng steroid rồi ngưng sử dụng, số lượng và chất lượng tinh trùng sẽ trở lại bình thường sau khoảng 6 tháng – 1 năm. Tuy nhiên, nam giới lớn tuổi sẽ mất nhiều thời gian để hồi phục hơn so với nam giới trẻ tuổi sau khi ngừng sử dụng steroid.
Tinh dịch bình thường là chất lỏng hơi sệt, màu trắng đục giống nước cơm và hóa lỏng sau khoảng 15-20 phút khi xuất tinh. Tuy nhiên, một số yếu tố từ bệnh lý hoặc môi trường có thể khiến tinh dịch không hóa lỏng, từ đó cản trở khả năng di chuyển của tinh trùng trong môi trường âm đạo, hay còn gọi là tinh trùng di động kém, từ đó giảm cơ hội gặp được trứng để thụ tinh.
Trong một số trường hợp nam giới nhận thấy tinh dịch đặc kèm theo các triệu chứng như đau khi xuất tinh, tiểu rắt, tiểu buốt, giảm ham muốn… có thể là dấu hiệu cảnh báo một số vấn đề về sức khỏe sinh sản cần được thăm khám sớm để lên kế hoạch điều trị đúng cách, ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.
Hút thuốc lá là yếu tố nguy cơ hàng đầu ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng tinh trùng. Nicotin và các chất độc hại có trong khói thuốc có thể làm tăng tỷ lệ tinh trùng dị dạng. Bên cạnh đó, lối sống ít vận động và chế độ ăn nghèo dinh dưỡng cũng làm suy giảm chất lượng và khả năng di động của tinh trùng.
Thói quen mặc quần lót quá chật, bó sát trong thời gian dài sẽ làm tăng nhiệt độ vùng bìu, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình sinh tinh của tinh hoàn.
Nam giới làm việc trong môi trường có nhiệt độ cao, như thợ hàn, đầu bếp, tài xế đường dài… có thể làm tăng nhiệt độ ở vùng bìu, từ đó ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình sinh tinh và giảm chất lượng tinh trùng.
Một số công việc đặc thù nam giới tiếp xúc lâu dài với các chất độc hại như thuốc trừ sâu, kim loại nặng, chất thải công nghiệp… là những nguy cơ ảnh hưởng đến hình dạng và di động của tinh trùng.
Tinh trùng di động kém còn có thể liên quan đến các yếu tố di truyền. Để xác định chính xác nguyên nhân liên quan đến đột biến gen hay không, bác sĩ sẽ chỉ định các xét nghiệm và chẩn đoán chuyên sâu.
Tinh dịch đồ được xem là xét nghiệm đầu tay nhằm đánh giá các vấn đề liên quan đến tinh dịch và tinh trùng như: mật độ tinh trùng, khả năng di chuyển, hình thái học và số lượng tinh trùng trong mẫu tinh dịch ở mỗi lần xuất tinh.
Để đảm bảo tính chính xác cho kết quả tinh dịch đồ, nam giới cần lưu ý một số điều sau đây:
Ngoài xét nghiệm tinh dịch đồ, các bác sĩ có thể chỉ định người nam thực hiện thêm nhiều phương pháp chẩn đoán cận lâm sàng khác để tìm hiểu rõ hơn nguyên nhân ảnh hưởng đến số lượng và chất lượng tinh trùng, bao gồm siêu âm bìu, xét nghiệm máu, xét nghiệm nước tiểu, xét nghiệm di truyền, sinh thiết tinh hoàn…
Tinh trùng di động kém sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thụ thai. Vì trong quá trình thụ thai tự nhiên, tinh trùng cần có khả năng di động tốt để bơi qua âm đạo, qua cổ tử cung, tử cung đến ống dẫn trứng để thụ tinh với trứng và tạo phôi. Tuy nhiên, khi tinh trùng di động kém, đặc biệt dưới ngưỡng 30% theo tiêu chuẩn của WHO thì khả năng tinh trùng gặp được trứng sẽ giảm đáng kể.
Bác sĩ Nguyễn Công Minh nhận định tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng thụ thai tự nhiên mà còn làm tăng nguy cơ vô sinh hiếm muộn ở nam giới nếu không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời.
Tùy vào nguyên nhân gây bệnh và tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân, bác sĩ sẽ chỉ định các phương pháp điều trị phù hợp. Bác sĩ Nguyễn Công Minh cho biết, đối với những trường hợp nam giới bị tinh trùng di động kém xuất phát từ lối sống không lành mạnh, ăn uống thiếu chất, người bệnh cần chú ý thay đổi thói quen sinh hoạt và tăng cường bổ sung thực phẩm tốt cho sức khỏe nhằm cải thiện chất lượng tinh trùng.
Trong trường hợp tinh trùng di chuyển chậm xuất phát từ nguyên nhân bệnh lý, một số phương pháp điều trị có thể được sử dụng, bao gồm:
Theo y văn hiện nay chưa có biện pháp nào được chứng minh có thể phòng ngừa tinh trùng di động kém ở nam giới. Tuy nhiên, để hạn chế nguy cơ mắc phải tình trạng này, nam giới cần lưu ý một số điều sau đây:
Các chuyên gia khuyến cáo nam giới nên chủ động kiểm tra sức khỏe sinh sản càng sớm càng tốt nếu nhận thấy hai vợ chồng khó có con sau khoảng 6 tháng đến 1 năm, dù đã quan hệ đều đặn và không sử dụng biện pháp tránh thai. Việc thăm khám kịp thời giúp phát hiện sớm những bất thường có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản, từ đó có hướng can thiệp hiệu quả, tăng cơ hội có con cho cả hai vợ chồng.
Bên cạnh đó, việc thăm khám với các bác sĩ chuyên khoa cũng là điều cần thiết nếu nam giới có các triệu chứng bất thường sau đây:
>> Xem thêm: Nổi cục cứng ở bộ phận sinh dục nam
Trong một số trường hợp đặc biệt, bác sĩ sẽ tư vấn về các phương pháp hỗ trợ sinh sản như IVF giúp các cặp đôi có cơ hội mang thai và sinh con thành công.
Để đặt lịch thăm khám và kiểm tra các dấu hiệu nghi ngờ tinh trùng di động kém, các quý ông có thể đến trực tiếp Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, IVF Tâm Anh để được các chuyên gia, bác sĩ giỏi hỗ trợ.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Tinh trùng di động kém tuy không gây nguy hiểm đến tính mạng người bệnh nhưng có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe sinh sản của nam giới, làm giảm khả năng thụ thai hoặc thậm chí gây vô sinh nếu không được điều trị đúng cách và kịp thời. Để tăng cơ hội phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường, nam giới được khuyến cáo nên thăm khám sức khỏe định kỳ, kiểm tra khả năng sinh sản mỗi 6-12 tháng/lần.
