Hội chứng Kallmann là một dạng thiểu năng bẩm sinh liên quan đến sự phát triển bất thường của vùng dưới đồi-tuyến yên, dẫn đến thiếu hụt hormone định hướng sự phát triển giới tính. Đây là một trong những nguyên nhân gây dậy thì muộn hoặc vô sinh ở cả nam và nữ.
Hội chứng Kallmann (còn được gọi là loạn sản khứu giác sinh dục) là một dạng rối loạn di truyền do thiếu hụt hormone định hướng giới tính, xảy ra khi cơ thể không sản xuất đủ lượng hormone cần thiết để kích hoạt quá trình dậy thì và chức năng sinh sản. (1)
Bên cạnh các biểu hiện điển hình như dậy thì muộn hoặc không dậy thì, hội chứng này còn đặc trưng bởi tình trạng suy giảm hoặc mất khứu giác (không cảm nhận được mùi do thiếu gonadotropin kèm mất khứu giác). Hội chứng này có từ khi trẻ mới sinh ra nhưng thường chỉ được phát hiện khi trẻ ở tuổi 14-16, khi ba mẹ nhận thấy trẻ không có các đặc điểm dậy thì.
Đây là hội chứng thường gặp ở nam giới nhiều hơn so với nữ giới, tỷ lệ mắc bệnh ở nam có thể cao gấp khoảng 4 lần so với nữ. Ở bệnh nhân nam thường có biểu hiện dương vật nhỏ bất thường và tinh hoàn không to lên. Đến tuổi dậy thì, hầu hết người bệnh không phát triển các đặc điểm giới tính như: không mọc râu, giọng nói the thé (ở nam), không có kinh nguyệt, ngực không phát triển (ở nữ), không có lông nách, lông mu hoặc lông tơ và ít.
Ở cả hai giới, hội chứng di truyền này đều gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý do không thể phát triển bình thường như bạn bè đồng trang lứa. Nếu không được điều trị sớm, người bệnh có thể bị vô sinh hoặc rối loạn chuyển hóa do suy giảm hormone sinh dục.
Những bất thường về gen trong quá trình phát triển của thai nhi có thể xảy ra theo nhiều kiểu khác nhau, trong đó có 3 cơ chế di truyền như sau:
Nguyên nhân có bắt nguồn từ những đột biến di truyền ảnh hưởng đến sự di chuyển và chức năng các tế bào thần kinh đặc biệt trong giai đoạn bào thai. Trong quá trình phát triển của thai nhi, hai nhóm tế bào gồm tế bào khứu giác và tế bào sản xuất hormone giải phóng gonadotropin (GnRH) được hình thành tại vùng mũi. Gonadotropin là hormone định hướng sinh dục ở tuyến yên, có tác dụng lên cơ quan sinh dục như tinh hoàn ở nam giới và buồng trứng ở nữ giới tiết ra các hormone giới tính.
Ở người bình thường, trong giai đoạn bào thai, các tế bào thần kinh bắt đầu di chuyển từ mũi lên não, đến vùng dưới đồi (có nhiệm vụ tiết ra hormone GnRH, điều hòa thân nhiệt và nhịp thở). Tuy nhiên, ở người mắc Kallmann, do đột biến tại một số gen nhất định khiến những tế bào thần kinh này không di chuyển đúng cách. Kết quả là sau khi sinh, những người này có biểu hiện suy giảm chức năng khứu giác, khó nhận biết mùi hương. Tình trạng này đồng nghĩa với việc não không giải phóng GnRH ở mức bình thường.
Khi GnRH từ vùng hạ đồi suy giảm, tuyến yên sẽ không nhận được tín hiệu và tiết đủ các hormone hướng sinh dục như FSH (hormone kích thích nang trứng phát triển và kích thích quá trình tạo tinh trùng) và LH (hormone kích thích buồng trứng và tinh hoàn tạo ra các hormone sinh dục như estrogen và testosterone).
Ở người bình thường, hormone FSH và LH có nhiệm vụ thúc đẩy tuyến sinh dục sản xuất testosterone và estrogen, qua đó kích thích sự phát triển của các đặc điểm sinh dục thứ cấp như phát triển ngực, mọc lông mu, lông nách… Còn với người mắc chứng Kallmann, họ có thể cần đến các liệu pháp thay thế hormone để thúc đẩy việc giải phóng các hormone này.
Dậy thì muộn và suy giảm chức năng khứu giác (không nhận biết được mùi) là triệu chứng nhận biết sớm hoặc gợi ý Kallmann. Ngoài ra còn có các triệu chứng khác như:
Hội chứng Kallmann không đe dọa đến tính mạng nhưng ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển và chất lượng sống của người bệnh. Những thay đổi rõ rệt nhất liên quan đến quá trình dậy thì, khả năng sinh sản và khứu giác.
Ở người bình thường, khi vào tuổi dậy thì, vùng dưới đồi sẽ tiết hormone GnRH kích thích tuyến yên sản xuất các hormone FSH và LH. Những hormone này giúp tinh hoàn ở nam giới và buồng trứng ở nữ giới sản xuất testosterone và estrogen nhằm thúc đẩy các đặc điểm sinh dục thứ cấp như phát triển ngực, mọc lông mu, lông nách, kinh nguyệt, giọng nói trầm… Tuy nhiên, người mắc Kallmann do GnRH không được tiết ra đúng cách từ vùng dưới đồi, cơ thể không có đủ FSH và LH, dẫn đến dậy thì chậm hoặc không dậy thì, về sau có thể dẫn đến vô sinh.
Bên cạnh đó, người bệnh còn mất hoặc giảm khả năng nhận biết mùi từ khi mới sinh ra. Đây là điểm đặc trưng giúp bác sĩ phân biệt với các nguyên nhân gây chậm dậy thì khác.
Bác sĩ Nguyễn Quang Vinh – Trung tâm Hỗ trợ sinh sản – IVF Tâm Anh cho biết, mặc dù tình trạng Kallmann chủ yếu được biết đến với các biểu hiện dậy thì muộn và mất khứu giác, nhưng nếu không được phát hiện sớm và điều trị đúng cách, bệnh có thể dẫn đến nhiều biến chứng toàn thân ảnh hưởng đến chất lượng sống và sức khỏe lâu dài của người bệnh. Một số biến chứng của hội chứng này bao gồm:
Quy trình chẩn đoán dựa trên thăm khám lâm sàng, thực hiện các xét nghiệm nội tiết, chẩn đoán hình ảnh và xét nghiệm di truyền.
Bên cạnh đó, phương pháp chẩn đoán hình ảnh chụp cộng hưởng từ (MRI) có thể được bác sĩ chỉ định nhằm khảo sát vùng dưới đồi, tuyến yên và mũi để tìm nguyên nhân gây ra các bất thường về tình trạng giảm tiết hormone và mất chức năng khứu giác.
Đây là một dạng bệnh rối loạn di truyền nên không thể chữa khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, với các tiến bộ y học hiện nay, đặc biệt trong lĩnh vực nội tiết và hỗ trợ sinh sản, người bệnh có thể điều trị hiệu quả để kích thích quá trình dậy thì và tái lập khả năng sinh sản. Các liệu pháp bổ sung hormone, liệu pháp GnRH xung động đã giúp nhiều bệnh nhân cải thiện chất lượng sống và tăng cơ hội có con khỏe mạnh.
Bác sĩ Vinh cho biết mục tiêu chính của việc điều trị hội chứng Kallmann là kích thích quá trình dậy thì và phục hồi khả năng sinh sản của người bệnh.
Điều trị thay thế hormone bắt đầu bằng việc thay thế các hormone sinh dục testosterone cho nam; estrogen và progesterone cho nữ, mục tiêu là để kích thích dậy thì và phát triển các đặc điểm giới tính thứ cấp, tuy nhiên bản thân liệu pháp hormone thay thế không thể phục hồi được khả năng sinh sản.
Nếu sử dụng liệu pháp tiêm hormone FSH hoặc LH hoặc các dạng GnRH tổng hợp, có thể giúp phục hồi khả năng sinh sản bằng cách kích thích buồng trứng, tinh hoàng tổng hợp các hormone sinh dục.
Một vài nghiên cứu đã chứng minh có khoảng 10-20% người mắc bệnh thiểu năng sinh dục bẩm sinh có thể tự phục hồi khả năng sản xuất các hormone sinh dục. Dù vậy, sự phục hồi này có thể không kéo dài.
Thống kê ước tính bệnh nhân nam mắc gặp tình trạng bệnh Kallmann, khả năng sinh sản có thể đạt được ở mức 75-80%. Các liệu pháp GnRH xung động có thể giúp kích thích rụng trứng ở phụ nữ. Tuy nhiên, trong một số trường hợp không đáp ứng với các liệu pháp hormone, bác sĩ có thể chỉ định các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản như thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) để giúp bệnh nhân mong con.
Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh (IVF Tâm Anh TP.HCM) đã điều trị thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) thành công cho anh Kiên (34 tuổi) mắc hội chứng Kallmann.
Năm 13 tuổi, anh Kiên được phát hiện mắc bệnh, bác sĩ xác định có yếu tố di truyền từ nhiều thế hệ trong gia đình. Ông hoặc bà nội mang kiểu hình gene lặn, di truyền cho hai người con trai lớn (bác ruột của anh Kiên) biểu hiện gene trội. Ba của anh Kiên may mắn chỉ mang gene lặn, nhưng khi di truyền cho con, bệnh đã biểu hiện với kiểu hình gene trội.
Từ năm 13 tuổi đến 18 tuổi, anh Kiên được điều trị bổ sung nội tiết tố nam, tuy nhiên kích thước vùng kín vẫn không phát triển. Chán nản, anh Kiên không còn điều trị liên tục, chỉ thỉnh thoảng tự bổ sung testosterone.
Năm 2019, anh Kiên kết hôn nhưng khó có thai, dù vợ chồng anh đã áp dụng nhiều biện pháp từ đông y, mẹo dân gian, bổ sung thực phẩm tăng cường sinh lý nhưng vẫn không có kết quả. Việc tiêm bổ sung testosterone cũng bị gián đoạn bởi ảnh hưởng của dịch Covid-19.
Giữa năm 2022, vợ chồng anh Kiên đến BVĐK Tâm Anh TP.HCM thăm khám. ThS.BS.CKII Dương Quang Huy, Trưởng đơn vị Nam học, Trung tâm IVF Tâm Anh TP.HCM cho biết, xét nghiệm tinh dịch đồ của anh Kiên không có tinh trùng, thể tích tinh hoàn chỉ 3-4ml, nồng độ hormone hướng sinh dục thấp. Bác sĩ Huy chỉ định cho người bệnh điều trị bằng phương pháp nội khoa (điều trị bằng thuốc) và theo dõi mỗi tháng.
Kiên trì điều trị hormone sau một năm, kết quả xét nghiệm tinh dịch đồ của anh Kiên bắt đầu có vài tinh trùng quý giá. Anh Kiên được gom 4 mẫu tinh dịch. Chuyên viên phôi học soi tìm dưới kính hiển vi đảo ngược, thành công thu được 30 tinh trùng đủ cho hai chu kỳ IVF. Một nửa số tinh trùng trữ đông giúp anh Kiên bảo tồn khả năng có con trong tương lai. Một nửa số tinh trùng còn lại được thụ tinh cùng noãn của người vợ, nuôi cấy trong hệ thống tủ động học timelapse kết hợp phần mềm trí tuệ nhân tạo AI thu được bốn phôi ngày 5 và hai phôi ngày 6.
Cuối tháng 8/2024, vợ anh Kiên được chuẩn bị niêm mạc tử cung đủ điều kiện và chuyển một phôi giúp đậu thai. Đến cuối tháng 5/2025, con trai của vợ chồng anh Kiên chào đời khỏe mạnh tại Trung tâm Sản Phụ khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.
ThS.BS.CKII Dương Quang Huy khuyến cáo nam giới sau tuổi dậy thì nếu có những dấu hiệu bất thường ở vùng kín như kích thước dương vật nhỏ, không có lông mu, không mọc râu, mất khứu giác, ít hoặc không có ham muốn tình dục… nên thăm khám sớm, thực hiện xét nghiệm di truyền giúp phát hiện bệnh. Tùy tình trạng bệnh lý, bác sĩ sẽ xây dựng phác đồ điều trị phù hợp nhất để tối ưu hiệu quả và giảm chi phí.
Hội chứng Kallmann hiện không có cách phòng ngừa tuyệt đối vì đây là một bệnh lý di truyền. Tuy nhiên có một số biện pháp giúp phát hiện sớm và hạn chế nguy cơ mắc hội chứng này:
Trường hợp trẻ sinh ra mắc hội chứng này, việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời sẽ giúp trẻ phát triển các đặc điểm sinh dục thứ phát bình thường, hỗ trợ khả năng sinh sản và cải thiện chất lượng cuộc sống.
Người mắc hội chừng này thường bị mất hoặc giảm chức năng khứu giác là do các tế bào thần kinh khứu giác không di chuyển đúng cách trong giai đoạn bào thai. Kết quả là sau khi sinh, những người mắc bệnh có biểu hiện suy giảm chức năng khứu giác, khó nhận biết mùi hương. Điều này đồng nghĩa với tình trạng não không giải phóng hormone Gonadotropin ở mức bình thường.
Người bệnh nên chủ động đến gặp bác sĩ chuyên khoa sớm để được kiểm tra ngay khi nhận thấy các dấu hiệu như:
Để được thăm khám và tư vấn trực tiếp với các chuyên gia, bác sĩ đầu ngành tại Trung tâm Hỗ trợ sinh sản IVF Tâm Anh, vui lòng liên hệ đến thông tin sau:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Hội chứng Kallmann là một dạng bệnh bẩm sinh có thể được kiểm soát hiệu quả bằng liệu pháp hormone và điều trị hỗ trợ sinh sản phù hợp. Việc chẩn đoán sớm và can thiệp đúng cách có vai trò quan trọng trong việc cải thiện chức năng sinh dục và khả năng sinh sản cho người bệnh.
