Bệnh quai bị thường gặp ở trẻ em, tuy nhiên khi mắc bệnh ở người lớn, đặc biệt là nam giới các biến chứng quai bị thường nghiêm trọng và kéo dài hơn. Virus có thể tấn công nhiều cơ quan trong cơ thể, gây viêm tuyến sinh dục, viêm màng não, viêm tụy cùng nhiều vấn đề sức khỏe khác, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sinh sản và chất lượng cuộc sống.
Phần lớn biến chứng do quai bị xảy ra khi người bệnh không được chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách. Đây là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus (Mumps) gây ra, thường gặp ở trẻ em và chủ yếu lây qua đường hô hấp như ho, hắt hơi hay tiếp xúc với nước bọt của người nhiễm virus. Triệu chứng điển hình của bệnh là sưng đau tuyến mang tai.
Thông thường, các biến chứng của bệnh bắt đầu biểu hiện từ 4 đến 8 ngày sau khi tuyến mang tai bị sưng, đôi khi thời gian này có thể kéo dài đến khoảng 6 tuần tùy theo thể trạng, độ tuổi và cách chăm sóc của người bệnh.
Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc biến chứng là nhóm người có hệ miễn dịch yếu, dùng chung vật dùng cá nhân với người mắc bệnh, đặc biệt, việc chưa tiêm ngừa vắc-xin phòng bệnh cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh và biến chứng nặng hơn so với người đã được tiêm phòng đầy đủ.
Bác sĩ Trương Nguyễn Minh Tuấn – Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, IVF Tâm Anh cho biết, đây là bệnh lành tính và các triệu chứng có thể thoái lui trong vòng 10 ngày và không để lại nhiều biến chứng. Tuy nhiên, trong một số trường hợp không được điều trị kịp thời, bệnh có thể dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng và nguy hiểm cho sức khỏe, đặc biệt ở hệ thống sinh sản hoặc một số cơ quan khác.
Viêm tinh hoàn là biến chứng phổ biến ảnh hưởng đến khoảng 30% nam giới mắc bệnh sau tuổi dậy thì. Tình trạng sưng thường xảy ra đột ngột và chỉ ảnh hưởng đến một bên tinh hoàn với biểu hiện tinh hoàn sưng to, mào tinh hoàn căng phù lên kèm theo sốt cao, ớn lạnh, nhức đầu. (1)
Biến chứng của quai bị gây viêm tinh hoàn thường khởi phát từ 4 đến 8 ngày sau khi tuyến mang tai bị sưng, đôi khi có thể kéo dài đến 6 tuần. Sau khi tiến triển 4-5 ngày, bệnh nhân thường sẽ hết sốt nhưng tinh hoàn vẫn còn dấu hiệu sưng, không hóa mủ. Khoảng 2 tuần sau tinh hoàn của người nam mới hết sưng và sau 2 tháng mới có thể đánh giá tinh hoàn có bị teo hay không.
Gần 50% nam giới mắc viêm tinh hoàn liên quan đến quai bị nhận thấy tinh hoàn bị teo nhỏ, ước tính cứ 10 người thì có 1 người bị giảm số lượng tinh trùng. Trong trường hợp người bệnh bị teo tinh hoàn một bên, khả năng sinh sản vẫn có thể được duy trì, tuy nhiên nếu teo cả hai bên tinh hoàn thì khả năng cao người nam sẽ bị vô sinh.
Viêm não là biến chứng hiếm gặp ở người mắc virus, có thể xuất hiện đơn độc hoặc xảy ra đồng thời khi viêm tuyến mang tai 2-3 tuần. Viêm não do quai bị có bệnh cảnh tương tự như các bệnh viêm não do virus khác như sốt cao, nhức đầu, co giật, rối loạn hành vi, cấm khẩu, có thể liệt khu trú…
Các rối loạn về ý thức và vận động do virus gây nên thường tự phục hồi, rất hiếm khi các tổn thương này có di chứng vĩnh viễn.
Viêm màng não là biến chứng thường gặp ở trẻ nhỏ, ảnh hưởng đến khoảng 10-35% trường hợp. Biến chứng này có thể xảy ra đơn độc hoặc sau 3-10 ngày viêm tuyến mang tai.
Trẻ bị viêm màng não sau quai bị thường có biểu hiện sốt cao, nhức đầu, buồn nôn, nôn, co giật, cứng cổ, dấu Kernig, rối loạn ý thức. Nếu viêm màng não xảy ra sau viêm tuyến mang tai thì có thể liên hệ căn nguyên do virus gây nên.
Mumps virus có thể gây viêm tụy cấp, biểu hiện đặc trưng với cơn đau thượng vị dữ dội, nôn, sốt, đi ngoài phân lỏng, chán ăn… Biến chứng này chiếm khoảng 3-7% ở người lớn và phần lớn là thể ẩn.
Nhồi máu phổi là biến chứng ở nam giới sau khi bị viêm tinh hoàn do Mumps virus. Huyết khối từ tĩnh mạch tuyến tiền liệt lọt vào mạch máu trong phổi, từ đó cản trở dòng lưu thông bình thường tại một vùng phổi, gây hoại tử vùng mô phôi.
Viêm cơ tim sau mắc bệnh là biến chứng ít gặp nhưng nguy hiểm, có thể gây rối loạn nhịp tim, đau ngực, mệt mỏi, suy tim. Nếu không được điều trị kịp thời, viêm cơ tim có thể gây rối loạn chức năng tim nghiêm trọng.
Mất thính lực vĩnh viễn (điếc tai) là biến chứng hiếm gặp do quai bị, với tỷ lệ khoảng 1/20.000 trường hợp mắc bệnh. Biến chứng này thường xảy ra ở giai đoạn khởi phát bệnh, do virus làm tổn thương ốc tai. Điếc tai do bệnh lý này thường không hồi phục, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống sau này của người bệnh.
Một số trường hợp nhiễm virus có thể gây biến chứng lên mắt, khiến người bệnh bị đau mắt, mờ mắt, nhạy cảm với ánh sáng, hoặc thậm chí bị mù.
Biến chứng quai bị ở nữ giới sau tuổi dậy thì thường gặp nhất là tình trạng viêm buồng trứng, biểu hiện đau hạ vị, sốt, mệt mỏi… Tuy nhiên, các triệu chứng thường hết sau khi khỏi bệnh và tỷ lệ biến chứng thấp, không ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng trứng và không bị vô sinh. (2)
Bên cạnh đó, trong một số trường hợp phụ nữ mang thai mắc bệnh sẽ làm tăng nguy cơ sẩy thai, sinh non hoặc lưu thai.
Viêm tinh hoàn là biến chứng thường gặp và nghiêm trọng nhất của bệnh quai bị ở nam giới trưởng thành. Kết quả sinh thiết tinh hoàn của bệnh nhân viêm tinh hoàn hậu quai bị cho thấy mức độ tổn thương vĩnh viễn ở nhiều mức độ khác nhau đối với ống sinh tinh, phù nề, thâm nhiễm tế bào lympho quanh mạch và thâm nhiễm lan tỏa ở mô kẽ với tình trạng xuất huyết khu trú.
Bác sĩ Trương Nguyễn Minh Tuấn cho biết một số ít nam giới có thể diễn tiến thành teo tinh hoàn do hậu quả của viêm tinh hoàn sau quai bị, dẫn đến giảm số lượng và chất lượng tinh trùng. Nếu người bệnh chỉ bị teo một bên tinh hoàn, tinh hoàn còn lại vẫn thực hiện tốt chức năng tạo tinh trùng, thì khả năng sinh sản vẫn được duy trì. Tuy nhiên, với những trường hợp bị viêm tinh hoàn nặng cả hai bên sẽ làm xơ hóa và teo cả hai tinh hoàn, khiến tinh hoàn không sản xuất được tinh trùng, dẫn đến vô sinh.
Hiện nay quai bị vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, vì vậy, mục tiêu điều trị chủ yếu sẽ điều trị theo cơ chế và kiểm soát triệu chứng của bệnh. Việc chăm sóc đúng cách ngay từ giai đoạn đầu đóng vai trò quan trọng hỗ trợ người bệnh phục hồi hoàn toàn và hạn chế biến chứng.
Ngay khi có dấu hiệu sưng đau tuyến mang tai, người bệnh cần đến các trung tâm y tế để được bác sĩ chẩn đoán và điều trị. Lưu ý bệnh nhân tránh tự ý điều trị, dùng đơn thuốc truyền tay hay kinh nghiệm dân gian chưa được kiểm chứng để tránh làm tình trạng bệnh nặng thêm, để lại hậu quả khó lường.
Đặc biệt, nếu nam giới có biểu hiện viêm tinh hoàn cần phải nằm nghỉ ngơi, hạn chế vận động mạnh cho đến khi tinh hoàn hết sưng đau, không vận động mạnh và nặng trong vòng 3-6 tháng. Người bệnh nên ưu tiên chọn quần lót thoải mái để hỗ trợ tinh hoàn.
Một số biện pháp điều trị hỗ trợ cải thiện triệu chứng, bao gồm:
Với biến chứng viêm não, viêm màng não trong trường hợp bệnh nhân có biểu hiện tăng áp lực nội sọ (nhức đầu, nôn), bác sĩ có thể chọc dò tủy sống để lấy dịch não tủy làm giảm áp lực. Tuy nhiên không lấy quá 15ml trong mỗi lần lấy dịch. Chú ý đến chế độ nuôi dưỡng và chăm sóc bệnh nhân, sử dụng kháng sinh thích hợp khi có bội nhiễm.
Với biến chứng viêm tụy, ưu tiên ăn những thực phẩm nhẹ, dạng lỏng, dùng thuốc giảm đau theo chỉ định của bác sĩ, chú ý loại trừ các bệnh cảnh phải can thiệp ngoại khoa.
Với trường hợp người bệnh có biến chứng dẫn đến bộ phận sinh dục sưng to, đau nhức thì cần phải đến bệnh viện càng sớm càng tốt. Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe sinh sản nam giới.
Tiêm vắc-xin tuy không giúp ngừa bệnh tuyệt đối 100%, thế nhưng việc tiêm phòng đầy đủ giúp người bệnh hạn chế tối đa nguy cơ mắc bệnh và giảm nguy cơ biến chứng nặng. Trường hợp đã tiêm vắc-xin nhưng không may mắc bệnh, bệnh thường sẽ nhẹ hơn, nhanh khỏi và ít biến chứng.
Các biến chứng do bệnh lý này có thể khỏi sau 4-10 ngày hoặc lâu hơn tùy thuộc vào nhiều yếu tố như giai đoạn phát hiện bệnh, tình trạng sức khỏe của người bệnh, chế độ dinh dưỡng, chăm sóc và phương pháp điều trị… Nếu bệnh được phát hiện sớm và điều trị kịp thời ở giai đoạn cấp tính, thời gian điều trị và phục hồi sẽ ngắn hơn.
Tắm nước nóng khi đang bị bệnh không trực tiếp gây biến chứng nhưng nước nóng có thể làm giãn mạch máu, khiến vùng viêm như tuyến mang tai hay tinh hoàn thêm sưng đau. Vì vậy, người bị quai bị chỉ nên tắm nước ấm, tắm nhanh và tránh ngâm mình lâu trong giai đoạn bệnh tiến triển.
Để biết thêm thông tin hoặc đặt lịch thăm khám và điều trị tại Trung tâm IVF Tâm Anh, quý khách vui lòng liên hệ đến thông tin:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Để phòng ngừa hiệu quả các biến chứng quai bị nguy hiểm, việc tiêm vắc-xin đầy đủ, theo dõi các triệu chứng và chăm sóc đúng cách ngay từ đầu là điều vô cùng quan trọng. Nếu được phát hiện và điều trị kịp thời, người bệnh hoàn toàn có thể hồi phục mà không để lại di chứng lâu dài.
