Được xem là “nhân tố tham gia trực tiếp” vào quá trình thụ thai, tinh trùng là những tế bào sinh dục nam có kích thước vô cùng nhỏ, được sản xuất bởi tinh hoàn. Việc hiểu rõ về cấu tạo, chức năng của tinh trùng là vô cùng cần thiết giúp nam giới nâng cao ý thức bảo vệ sức khỏe sinh sản, hạn chế những nguy cơ tiềm ẩn gây ảnh hưởng đến “bản lĩnh” đàn ông cũng như khả năng sinh sản của mình.
Tinh trùng là những tế bào sinh sản của nam giới có kích thước rất nhỏ, khoảng từ 65-70 μm, được hình thành tại tinh hoàn thông qua quá trình sinh tinh và được lưu trữ tại mào tinh hoàn cho đến khi xuất tinh cùng tinh dịch. Tinh trùng chứa thông tin di truyền từ người nam, có nhiệm vụ thụ tinh cùng trứng của người phụ nữ, dẫn đến mang thai.
Một nam giới khỏe mạnh có thể sản xuất hàng triệu tinh trùng mỗi ngày, nhưng chỉ có 1 tinh trùng khỏe mạnh nhất có thể gặp được trứng và thực hiện quá trình thụ tinh. (1)
Tinh trùng và tinh dịch là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau thế nhưng rất nhiều người vẫn đang nhầm lẫn đây là một. Vậy hai thành phần này khác nhau như thế nào?
>> Xem thêm: Thủ dâm nhiều có bị vô sinh không?
Từ 2 khái niệm kể trên, chúng ta có thể nhận biết những điểm khác nhau của hai thành phần này trong chức năng sinh sản nam giới, cụ thể:
>> Xem thêm: Tinh trùng sống được bao lâu?
Tinh trùng được sản xuất từ tinh hoàn, cơ quan nằm bên trong bìu chứa các ống sinh tinh có nhiệm vụ thực hiện quá trình sinh tinh. Trong tinh hoàn, những tế bào biểu mô (hay còn gọi là tế bào gốc – tinh nguyên bào) nằm viền dọc những ống sinh tinh liên tục phân chia, trải qua nhiều giai đoạn phát triển, gồm các biển đối hình dạng từ tế bào hình tròn tới hình dạng “nòng nọc” khi trưởng thành. Tinh trùng sau khi tạo ra từ những tế bào gốc tại ống sinh tinh bắt đầu di chuyển đến mào tinh để chuyển qua giai đoạn trưởng thành cuối cùng trước khi xuất tinh.
Mỗi tế bào tinh trùng đều mang bộ nhiễm sắc thể đơn bội với 23 nhiễm sắc thể (NST), bao gồm cả nhiễm sắc thể giới tính (X và Y). Sau khi được xuất tinh vào môi trường âm đạo và tìm được trứng để thụ tinh, tinh trùng sẽ kết hợp cùng 23 NST của trứng tạo thành một cá thể hoàn chỉnh với 46 NST.
Về cấu tạo, tinh trùng được chia thành 3 phần gồm: phần đầu, phần cổ và phần đuôi. Mỗi phần đều có chức năng riêng biệt nhưng lại có sự phối hợp chặt chẽ với nhau để đảm bảo tinh trùng có thể thực hiện “nhiệm vụ” một cách hiệu quả nhất.
Phần đầu tinh trùng là bộ phận quan trọng nhất vì có chứa 23 nhiễm sắc thể mang tất cả thông tin di truyền mà nam giới sẽ truyền lại cho thế hệ sau. Đặc biệt, trong 23 NST này có bao gồm cả NST quyết định giới tính thai nhi (X và Y).
Với hình dạng giống hình bầu dục hoặc hình đầu nhọn có thể giảm sức cản khi tinh trùng di chuyển qua chất dịch trong hệ sinh dục nữ. Thêm vào đó, phía trước phần đầu tinh trùng có chứa các enzym khác nhau. Những enzym này có tác dụng phá bỏ chướng ngại vật và lớp bảo vệ bên ngoài của trứng, giúp tinh trùng có thể thâm nhập vào bên trong trứng. (2)
Phần cổ tinh trùng còn được gọi là phần giữa, kết nối phần đầu với phần đuôi. Phần này có chứa ty thể đảm bảo cung cấp đủ năng lượng mà tinh trùng cần để di chuyển đến trứng.
Đuôi tinh trùng là phần dài nhất có hình dạng như một cái roi và chiếm đến 90% chiều dài tinh trùng. Bộ phận này được xem như “động cơ mạnh mẽ” giúp tinh trùng dễ dàng di chuyển thẳng về phía trước. Ở đoạn cuối của đuôi, cấu tạo chỉ còn lớp tế bào mỏng bao bọc và thon dần về cuối giúp tinh trùng có thể quẫy đuôi bơi nhanh hơn và thuận lợi tiếp cận trứng.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng tinh trùng có đuôi dài và khỏe mạnh thường có khả năng di chuyển nhanh hơn và hiệu quả hơn trong việc thụ tinh so với những tinh trùng có đuôi ngắn và yếu.
Tinh trùng đảm nhận chức năng chính là tham gia vào quá trình thụ thai. Trong quá trình giao hợp, tinh dịch có chứa hàng triệu tinh trùng sẽ được phóng vào âm đạo người phụ nữ, tuy nhiên chỉ có một tinh trùng khỏe mạnh nhất mới phá vỡ được lớp vỏ trứng và thâm nhập vào. Lúc này trứng lập tức ngăn chặn mọi sự xâm nhập khác và bắt đầu quá trình thụ thai.
Ngoài ra, tinh trùng còn là yếu tố có thể quyết định giới tính của phôi thai, bởi tế bào tinh trùng có thể mang cả hai NST X và Y, trong khi đó trứng chỉ mang duy nhất bộ NST X. Khi nhiễm sắc thể X của tinh trùng kết hợp với trứng thì thai nhi sẽ là con gái (XX), còn khi nhiễm sắc thể Y của tinh trùng kết hợp với trứng thì thai nhi sẽ là con trai (XY).
Sức khỏe tinh trùng là một trong những yếu tố quan trọng quyết định khả năng sinh sản ở nam giới. Theo Bác sĩ Nguyễn Công Danh, tinh trùng khỏe mạnh đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì nòi giống và giảm thiểu các nguy cơ về dị tật bẩm sinh ở thế hệ sau. Tuy nhiên, với cuộc sống hiện đại ngày nay, sức khỏe tinh trùng dễ bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau như lối sống, môi trường sống, thói quen sinh hoạt của người nam…
Cụ thể những yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe tinh trùng bao gồm:
Việc nam giới thường xuyên tiếp xúc với môi trường có nhiệt độ cao, chẳng hạn như làm công việc thợ hàn, đầu bếp hoặc tắm nước nóng thường xuyên, tắm hơi, mặc đồ lót chật… có thể làm tăng nhiệt độ ở bìu khiến quá trình sinh tinh bị gián đoạn, dẫn đến giảm số lượng và chất lượng tinh trùng.
Để bảo vệ sức khỏe tinh trùng, các chuyên gia khuyến cáo nam giới nên hạn chế tiếp xúc với các nguồn nhiệt độ cao và duy trì môi trường mát mẻ cho vùng bìu.
Hút thuốc được chứng minh làm giảm số lượng và chất lượng tinh trùng. Các chất độc trong thuốc lá ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng di động và hình thái của tinh trùng. Những người nam nghiện thuốc lá thường có tỷ lệ tinh trùng dị dạng cao hơn, di động chậm hơn, làm giảm khả năng thụ thai thành công. Hơn nữa, các chất độc hại có trong thuốc lá có thể gây tổn hại DNA của tinh trùng dẫn tới nguy cơ cao về dị tật bẩm sinh ở thai nhi. Bên cạnh đó, thuốc lá còn ảnh hưởng suy giảm testosterone, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình sản xuất tinh trùng.
Tương tự như thuốc lá, rượu bia cũng được xem là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng tinh trùng. Nam giới uống quá nhiều rượu bia có thể dẫn tới chứng xuất tinh sớm, rối loạn cương, liệt dương,… thậm chí đối mặt với nguy cơ vô sinh. (3)
Một số loại thuốc như thuốc kháng sinh, thuốc chống trầm cảm, thuốc điều trị ung thư và nhiều loại thuốc khác có thể ảnh hưởng đến số lượng và chất lượng tinh trùng. Ngoài ra, steroid đồng hóa và các loại thuốc kích thích cũng được cho là có thể gây nên tác hại tương tự.
Hãy đảm bảo tham khảo hướng dẫn của bác sĩ trước về liều lượng và cách sử dụng các loại thuốc để tránh các tác dụng phụ không mong muốn ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng.
Lao động quá sức và căng thẳng kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến sức khoẻ tổng thể mà còn có thể gây hại đến sức khoẻ tinh trùng. Khi cơ thể luôn trong tình trạng căng thẳng sẽ khiến các hormone cortisol tăng sinh gây ức chế sản xuất testosterone, từ đó khiến quá trình sinh tinh bị rối loạn. Ngoài ra, việc lao động nặng nhọc cũng có thể khiến nhiệt độ cơ thể tăng lên, đặc biệt là vùng bìu gây ảnh hưởng tiêu cực đến tinh trùng.
Xuất tinh thường xuyên trong thời gian ngắn có thể làm giảm số lượng tinh trùng trong mỗi lần xuất tinh vì cơ thể không đủ thời gian để tái sản xuất tinh trùng, dẫn đến giảm khả năng thụ tinh.
Tần suất xuất tinh hợp lý có thể duy trì sức khỏe tinh trùng, đảm bảo tinh trùng luôn trong trạng thái tốt nhất để thụ tinh. Một số nghiên cứu cho thấy rằng xuất tinh 2-3 lần mỗi tuần có thể là tần suất tối ưu để duy trì sức khỏe tinh trùng và tăng khả năng thụ tinh.
Sinh hoạt và làm việc trong môi trường độc hại chẳng hạn như tiếp xúc với hóa chất công nghiệp, kim loại nặng, chất phóng xạ… có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho tinh trùng. Đồng thời, khi tiếp xúc quá nhiều trong thời gian dài có thể tiềm ẩn nguy cơ gây ra các rối loạn về hormone, ảnh hưởng đến quá trình sinh tinh và tổn thương ADN trong tinh trùng. Những tổn thương này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng thụ tinh mà còn có thể dẫn đến các dị tật bẩm sinh ở thế hệ sau.
Việc chẩn đoán sức khỏe tinh trùng giúp các bác sĩ có cái nhìn tổng quan hơn về thông tin bệnh sử, triệu chứng cũng như xác định chính xác nguyên nhân gây bệnh, từ đó lên kế hoạch điều trị phù hợp nhất. Một số phương pháp chẩn đoán sức khỏe tinh trùng phổ biến bao gồm:
Bác sĩ Nguyễn Công Danh – Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, BVĐK Tâm Anh (IVF Tâm Anh) cho biết, tinh trùng là yếu tố chính trong quá trình thụ tinh và duy trì nòi giống, bất kỳ bất thường nào liên quan đến tinh trùng cũng đều là vấn đề đáng lo ngại. Nếu không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời, các vấn đề này có thể diễn tiến nặng hơn và dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm đến sức khỏe sinh sản nam giới, thậm chí khiến nam giới đối mặt với nguy cơ vô sinh.
Một số vấn đề bất thường ở tinh trùng mà nam giới cần biết, chẳng hạn như:
Azoospermia là hiện tượng không có tinh trùng trong tinh dịch khi nam giới xuất tinh. Đây được xem là một dạng vô sinh nam nghiêm trọng, có thể được phân thành hai loại:
Hiện tượng vô tinh không thể nhận biết thông qua các phương pháp chẩn đoán lâm sàng mà chỉ được chẩn đoán chính xác nhất qua kết quả phân tích tinh dịch đồ.
Mật độ tinh trùng thấp là tình trạng mật độ tinh trùng ở nam giới thấp hơn 16 triệu tinh trùng/ml (theo tiêu chuẩn của WHO 2021). Thông thường, khi nam giới gặp tình trạng số lượng tinh trùng thấp có thể kèm theo các vấn đề khác liên quan đến sức khoẻ tinh trùng, chẳng hạn như khả năng di chuyển kém, dị dạng…
Một số nguyên nhân gây mật độ tinh trùng thấp bao gồm: bệnh Celiacs, tác dụng phụ của thuốc, rối loạn di truyền, mất cân bằng nội tiết tố, bất thường cơ quan sinh sản và một số bệnh lý ác tính khác… Không những thế, điều kiện môi trường sống, thói quen sinh hoạt cũng có thể làm ảnh hưởng đến số lượng tinh trùng.
Bác sĩ Nguyễn Công Danh nhận định rằng, những người đàn ông bị giảm số lượng tinh trùng ở mức độ nhẹ đến trung bình vẫn có cơ hội làm cha tự nhiên. Mặt khác, ở những trường hợp nghiêm trọng có thể cần đến sự hỗ trợ của các phương pháp hỗ trợ sinh sản.
Tinh trùng kém di động (hay còn gọi là nhược tinh) đặc trưng bởi tỷ lệ tinh trùng tiến tới thấp hơn ngưỡng tham khảo.
Các nguyên nhân được cho là có ảnh hưởng đến khả năng di động của tinh trùng là do: nam giới có sức khoẻ tổng thể kém, ăn uống không đủ dinh dưỡng, tác dụng phụ của một số loại thuốc điều trị bệnh, phơi nhiễm chất động, thường xuyên hút thuốc lá, uống rượu bia hoặc sử dụng chất kích thích, các bệnh lý tại cơ quan sinh dục,…
Qua kết quả tinh dịch đồ cho thấy phần lớn tinh trùng của người nam đều có hình dạng bất thường sẽ kết luận là quái tinh hay tinh trùng dị dạng. Tinh trùng của nam giới khỏe mạnh bình thường sẽ có đầu hình bầu dục, đuôi dài. Tinh trùng bất thường có thể có hình dạng đầu kỳ lạ, có thêm đầu hoặc thêm đuôi.
Những tinh trùng có hình dạng bất thường sẽ bị suy giảm khả năng di chuyển, từ đó ảnh hưởng đến khả năng thụ thai. Nguyên nhân dẫn đến quái tinh phần lớn đến từ yếu tố di truyền.
Thiểu nhược quái tinh xảy ra khi tất cả các thông số của tinh trùng bao gồm số lượng, khả năng di chuyển và hình thái đều bất thường. Đây được xem là nguyên nhân phổ biến nhất của vô sinh nam. Bệnh có thể được chia thành 3 thể, bao gồm nhẹ, trung bình và nặng.
Necrozoospermia là tình trạng không có tinh trùng sống trong mẫu tinh dịch. Hiện tại nguyên nhân thường gặp nhất dẫn đến hoại tử tinh trùng là nhiễm trùng cơ quan sinh dục (chiếm 39% trường hợp) và Necrozoospermia vô căn (chiếm 20%).
Những nguyên nhân khác dẫn đến tình trạng này có thể được phân thành 3 nhóm sau:
Kiểm tra sức khoẻ sinh sản là việc làm vô cùng cần thiết và quan trọng giúp nam giới theo dõi và đánh giá khả năng sinh sản đặc biệt là các thông số tinh trùng, từ đó phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường và có biện pháp xử lý kịp thời.
Để trả lời cho câu hỏi này, Bác sĩ Công Danh cho biết, thông thường nếu không có triệu chứng bất thường hoặc tiền sử bệnh lý nghiêm trọng, nam giới nên kiểm tra sức khoẻ sinh sản ít nhất 1 lần/năm. Tuy nhiên, đối với những người đang lên kế hoạch sinh con hoặc đã từng gặp vấn đề về sinh sản, việc kiểm tra có thể cần thực hiện thường xuyên hơn theo chỉ định của bác sĩ.
Khi nam giới nhận thấy bất kỳ dấu hiệu bất thường nào ở vùng kín như đau tức vùng bìu, thay đổi về số lượng và chất lượng tinh dịch, hoặc khó có con sau một năm quan hệ đều đặn không dùng biện pháp tránh thai, hãy đến thăm khám bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn và thực hiện các kiểm tra càng sớm càng tốt.
Tinh trùng là những tế bào sinh sản nam giới rất nhỏ, không thể quan sát được bằng mắt thường và không có mùi đặc trưng. Tuy nhiên, khi nam giới nhận thấy mùi ở “tinh trùng” khi xuất tinh thực chất chính là mùi của tinh dịch.
Mùi của tinh dịch thông thường được miêu tả là hơi nồng hoặc kèm theo mùi chất tẩy nhẹ. Điều này là do thành phần tinh dịch có bao gồm protein, enzyme và nhiều hợp chất khác.
Ngoài ra, mùi của tinh dịch còn có thể thay đổi theo chế độ ăn uống, tình trạng sức khỏe. Khi người nam có chế độ ăn uống giàu dinh dưỡng và lành mạnh thường giúp tinh dịch có mùi dễ chịu hơn. Ngược lại, việc tiêu thụ các thực phẩm có mùi mạnh như tỏi, hành… có thể làm thay đổi mùi của tinh dịch.
Trong trường hợp nhận thấy tinh dịch có mùi hôi tanh kèm theo sự thay đổi đáng kể về màu sắc, đó có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng hoặc một số vấn đề sức khoẻ khác. Khi đó, nam giới nên đến thăm khám trực tiếp bác sĩ chuyên khoa để được kiểm tra và điều trị kịp thời.
Thời gian sống sót của tinh trùng sau khi xuất tinh ra ngoài môi trường có thể thay đổi khác nhau tùy thuộc vào nhiều yếu tố. Trên bề mặt khô, chẳng hạn như quần áo hoặc khăn trải giường, tinh trùng sẽ chết khi tinh dịch khô. Trong khi đó, ở môi trường ẩm hoặc ấm áp như bồn tắm nước ấm, bơi…tinh trùng có thể sống lâu hơn.. Tuy nhiên khả năng tinh trùng trong bồn nước xâm nhập vào âm đạo người phụ nữ và khiến họ mang thai là cực kỳ thấp.
Tinh trùng sẽ được sản xuất liên tục trong cơ thể nam giới từ tuổi dậy thì cho đến cuối đời. Mỗi ngày, tinh hoàn của một người đàn ông khỏe mạnh có thể sản xuất hơn 100 triệu tinh trùng, tức là khoảng 1500 tinh trùng mỗi giây.
Để đặt lịch khám và điều trị vô sinh nam với các chuyên gia hàng đầu tại Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, BVĐK Tâm Anh, quý khách hàng có thể liên hệ đến thông tin sau:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Tóm lại tinh trùng là yếu tố quyết định đến khả năng sinh sản của nam giới. Việc kiểm tra sức khoẻ tinh trùng định kỳ, duy trì lối sống lành mạnh và nhận biết các dấu hiệu bất thường là những bước quan trọng để nam giới có thể chủ động bảo vệ khả năng sinh sản. Nếu có bất kỳ thắc mắc hoặc băn khoăn nào về những vấn đề ở khả năng sinh sản, đừng ngần ngại liên hệ đến Hotline BVĐK Tâm Anh để được các chuyên gia, bác sĩ giỏi hỗ trợ.
