Quai bị là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus gây ra, thường nhận biết qua vết sưng đau ở dưới tai (tuyến nước bọt) kèm các triệu chứng như sốt và mệt mỏi. Nếu không được điều trị hiệu quả, bệnh có thể gây ra những biến chứng lâu dài ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản ở nam giới, thậm chí dẫn tới teo tinh hoàn và vô sinh.
Quai bị (Mumps) là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus quai bị (Mumps virus), thuộc họ Paramyxovirus gây ra, thường gặp ở trẻ em và chủ yếu lây qua đường hô hấp như ho, hắt hơi hay tiếp xúc với nước bọt từ người bị nhiễm virus.
Đây là bệnh phổ biến ở nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt ở những vùng có dân cư đông đúc, điều kiện sống kém và nơi có khí hậu lạnh. Bệnh có thể lây truyền nhanh chóng trong cộng đồng, đặc biệt trong các môi trường tập trung đông người, ví dụ như khuôn viên trường đại học.
Tại Việt Nam, đây được xem là bệnh phổ biến và phân bổ khắp cả nước. Tỷ lệ mắc bệnh khác cao và dao động từ 10-40 trường hợp trên 100.000 dân, chủ yếu tập trung tại các tỉnh miền Bắc, Tây Nguyên.
Căn bệnh truyền nhiễm này có thể xảy ra quanh năm, tuy nhiên thường gặp hơn vào các tháng thu – đông. Khí hậu mát, lạnh và khô là điều kiện lý tưởng cho virus lan truyền mạnh hơn.
Tình trạng này thường gặp nhất ở trẻ em trong độ tuổi từ 2-12 chưa được tiêm phòng vaccine, đặc biệt ở nhóm trẻ em đi nhà trẻ, học mẫu giáo hoặc trung học phổ thông. Một số trường hợp bệnh có thể gặp ở nhóm trẻ lớn hoặc thanh niên nhưng tỷ lệ thấp hơn và thường là các trường hợp tản phát. Tỷ lệ mắc bệnh ở nam giới thường cao hơn nữ giới. (1)
>> Giải đáp: Bệnh quai bị có lây không?
Vấn đề truyền nhiễm này do virus Mumps gây ra và chỉ lưu hành ở người. Virus chủ yếu lây qua đường hô hấp thông qua tiếp xúc trực tiếp với nước bọt hoặc các giọt bắn từ miệng và mũi của người bệnh qua các con đường sau đây:
Virus phát triển trong huyết thanh khoảng 12-15 ngày sau khi nhiễm và lan dần sang các cơ quan khác. Thời gian lây là từ 6 ngày trước khi có cơn toàn phát sưng tuyến mang tai cho đến 2 tuần sau khi có triệu chứng bệnh.
Nhóm đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh truyền nhiễm này bao gồm:
Tình trạng truyền nhiễm này tiến triển qua nhiều giai đoạn khác nhau, mỗi giai đoạn có các triệu chứng và biểu hiện cụ thể. 4 giai đoạn chính của bệnh bao gồm:
Trung bình khoảng 14-18 ngày, người bệnh gần như không có triệu chứng hoặc nếu có thì thường khá mơ hồ nên rất khó nhận biết, do đó mầm bệnh dễ lây lan cho những người xung quanh.
Thường diễn ra trong 1-3 ngày. Triệu chứng đầu tiên là đau nhức hai bên tai, thường là trước ống tai sau đó lan ra xung quanh tai. Mức độ đau ở từng người là khác nhau và người bệnh sẽ gặp khó khăn trong ăn uống, giao tiếp.
Bên cạnh đó, người bệnh còn gặp phải các triệu chứng toàn thân như sốt, mệt mỏi, đau đầu, đau nhức cơ… Cơn đau được cảm nhận xung quanh khớp thái dương hàm, góc dưới xương hàm hay mỏm xương chũm…
Thường diễn ra trong khoảng 1 tuần. Triệu chứng ở giai đoạn này thường là sưng đau tuyến nước bọt (hay còn gọi là tuyến mang tai) bắt đầu rõ rệt. Người bệnh sẽ cảm thấy sưng tấy một hoặc hai bên tuyến nước bọt, triệu chứng sưng sẽ không xảy ra cùng lúc. Một bên tuyến nước bọt bắt đầu sưng khi tuyến còn lại đã giảm sưng.
Ngoài ra, người bệnh còn có biểu hiện sốt cao, mệt mỏi, đau nhức toàn thân, hạch góc hàm và trước tai sưng đau khiến người bệnh ăn uống khó khăn. Qua thăm khám có thể thấy biểu hiện viêm họng và chảy máu cam ở trẻ nhỏ.
Đến giai đoạn này người bệnh dần hết sốt, tuyến mang tai giảm đau và đỡ sưng, sức khỏe phục hồi bình thường trở lại sau khoảng 1-2 tuần.
Triệu chứng của bệnh thường xuất hiện từ 2-3 tuần sau khi bị nhiễm Mumps virus, sau đó giảm dần trong tuần tiếp theo.
Vấn đề này tuy là bệnh lành tính và có thể khỏi sau 1-2 tuần, nhưng nếu không phát hiện và điều trị kịp thời có thể gây biến chứng nguy hiểm. Ở nam giới, virus quay bị có thể tấn công tinh hoàn, gây viêm, teo tinh hoàn và ảnh hưởng đến khả năng sinh sản. Ở nữ giới, biến chứng quai bị thường hiếm gặp hơn nhưng vẫn có thể gây viêm buồng trứng, viêm tuyến vú… Do đó người bệnh cần theo dõi sát sức khỏe và thăm khám sớm nếu có dấu hiệu bất thường.
Cứ 3 người nam mắc quai bị sau tuổi dậy thì sẽ có 1 người gặp biến chứng viêm tinh hoàn. Biến chứng này thường bắt đầu từ 4-8 ngày sau khi sưng tuyến nước bọt, trong một số trường hợp có thể kéo dài đến 6 tuần. Biểu hiện tinh hoàn sưng to, mào tinh hoàn căng phù lên. Khoảng 50% trường hợp nam giới gặp biến chứng viêm tinh hoàn sau mắc bệnh nếu không điều trị sẽ dẫn đến teo dần cơ quan này, giảm tỷ lệ sinh tinh và gây vô sinh. (2)
Biến chứng viêm buồng trứng chiếm tỷ lệ 7% phụ nữ sau tuổi dậy thì, với các biểu hiện như đau bụng âm ỉ hoặc đau từng cơn một bên hố chậu, dốt, ra nhiều khí hư bất thường kèm mùi hôi và đổi màu sắc. Nếu không được điều trị đúng cách, viêm buồng trứng do quai bị có thể tiến triển thành viêm mãn tính, dính buồng trứng, u nang ống dẫn trứng, u nang buồng trứng, tắc vòi trứng, suy giảm chất lượng trứng ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của người bệnh.
Viêm màng não có thể xảy ra nếu virus lây lan vào lớp bảo vệ bên ngoài của não (màng não). Tình trạng này chiếm khoảng 25% các trường hợp các nhiễm bệnh. Viêm màng não do quai bị có các biểu hiện như sốt cao, đau nhức đầu, nôn, co giật, cứng cổ, rối loạn ý thức. Nếu viêm màng não xảy ra sau viêm tuyến mang tai thì dễ liên hệ đến nguyên nhân do Mumps virus gây nên.
Viêm não là biến chứng hiếm gặp hơn so với viêm màng não. Tình trạng này có thể xuất hiện đơn độc hoặc xảy ra đồng thời với viêm tuyến mang tai 2-3 tuần. Bệnh viêm não do Mumps virus có bệnh cảnh tương như các bệnh viêm não do virus khác như sốt cao, đau đầu, co giật, tăng trương cơ lực, cấm khẩu…
Các rối loạn về ý thức và vận động trong tổn thương thần kinh do virus này gây nên thường tự phục hồi, rất hiếm khi các tổn thương này gây di chứng vĩnh viễn.
Theo thống kê từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ, mất thính lực vĩnh viễn (điếc tai) là một biến chứng rất hiếm gặp, với tỷ lệ khoảng 1/20.000 trường hợp mắc bệnh. Điếc tai thường xảy ra ở giai đoạn khởi phát bệnh, do virus làm tổn thương ốc tai. Biến chứng này ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống sau này của bệnh nhân.
Khoảng 1/25 trường hợp mắc bệnh dẫn đến tình trạng viêm tụy cấp tính trong thời gian ngắn. Triệu chứng phổ biến nhất là cơn đau đột ngột ở giữa bụng, ngoài ra các triệu chứng khác của viêm tụy cấp bao gồm:
Nam giới bị viêm tinh hoàn sau nhiễm bệnh có thể dẫn đến biến chứng nhồi máu phổi. Huyết khối từ tĩnh mạch tuyến tiền liệt lọt vào mạch máu trong phổi gây cản trở dòng máu lưu thông bình thường của một vùng phổi, có thể làm hoại tử mô một vùng tại phổi.
Khoảng 10-30% nam giới mắc bệnh sẽ bị viêm ở cả hai tinh hoàn, đây được xem là một trong những nguyên nhân có thể gây vô sinh nam. Kết quả sinh thiết tinh hoàn của bệnh nhân viêm tinh hoàn do Mumps virus cho thấy mức độ tổn thương vĩnh viễn ở mức độ khác nhau đối với các ống sinh tinh, phù nề, thâm nhiễm tế bào lympho quanh mạch và thâm nhiễm lan toả ở mô kẽ với xuất huyết khu trú, đặc biệt với các trường hợp cấp tính.
Bác sĩ Nguyễn Công Minh – Trung tâm Hỗ trợ sinh sản, IVF Tâm Anh Quận 8 cho biết, biến chứng phổ biến nhất đối với nam giới sau khi mắc virus truyền nhiễm này là viêm tinh hoàn, trong trường hợp nghiêm trọng có thể khiến các tế bào mầm trong tinh hoàn bị tổn thương không thể hồi phục dẫn đến tinh hoàn bị xơ và teo, từ đó làm giảm số lượng và chất lượng tinh trùng dẫn đến vô sinh với tỷ lệ trên 35% các trường hợp mắc bệnh.
Nếu người bệnh chỉ teo một bên tinh hoàn, bên còn lại vẫn còn khả năng tạo tinh trùng, thì khả năng sinh sản vẫn được duy trì. Tuy nhiên, với nam giới bị viêm nặng cả hai bên sẽ làm xơ hoá và teo cả hai bên, khiến tinh hoàn không thể sản xuất được tinh trùng có thể dẫn đến vô sinh.
Chẩn đoán vấn đề truyền nhiễm này chủ yếu dựa trên các triệu chứng lâm sàng, trong một số trường hợp có thể kết hợp với một số xét nghiệm cận lâm sàng khi cần thiết giúp bác sĩ chẩn đoán phân biệt.
Cho đến nay vẫn chưa có thuốc đặc trị bệnh. Việc điều trị chủ yếu là điều trị các triệu chứng kết hợp chăm sóc người bệnh và phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra:
Căn bệnh này có thể gây ra nhiều biến chứng ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khoẻ. Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, vì vậy chủ động phòng ngừa là biện pháp quan trọng nhất.
Người dân cần nâng cao ý thức phòng ngừa bệnh, đặc biệt hiểu rõ nguy cơ, biến chứng của bệnh đối với sức khỏe. Cần chú ý về sinh cá nhân, môi trường sống và nhận biết sớm các triệu chứng, đến cơ sở y tế kịp thời để được điều trị, tránh bùng phát thành cụm dịch.
Biện pháp dự phòng tối ưu nhất đối với bệnh quai bị là tiêm vắc-xin. Hiện vắc-xin có thể sử dụng sớm cho trẻ từ 12 tháng tuổi, hiện nay tại Việt Nam thường dùng vắc-xin kết hợp sởi – quai bị – rubella với độ an toàn và hiệu lực cao, bảo vệ đạt đến 95% và miễn dịch có thời hạn lâu bền. Không chỉ ở trẻ em, vắc-xin này còn được khuyến cáo nên dùng cho cả người lớn, đặc biệt phụ nữ đang có kế hoạch mang thai đều nên tiêm phòng.
Nếu không may mắc bệnh, đừng quá lo lắng. Sau khi thăm khám với bác sĩ và có chỉ định điều trị, dùng thuốc và cách ly tại nhà, bệnh nhân và người nhà cần lưu ý một số điều sau để bệnh nhanh khỏi và hạn chế tối đa nguy cơ biến chứng cũng như tránh lây nhiễm cho người xung quanh:
Tình trạng này là một bệnh truyền nhiễm cấp tính có khả năng lây nhiễm nhanh chóng trong cộng đồng, đặc biệt tại những khu vực đông dân cư, nơi có khí hậu thường xuyên mát hoặc lạnh, khu vực có đời sống chưa được cao…
Nếu được điều trị và chăm sóc đúng cách, bệnh thường tự khỏi trong khoảng 10 ngày. Người bệnh thường hết sốt sau 3 – 4 ngày và tình trạng sưng tuyến nước bọt giảm dần sau khoảng 8 – 10 ngày. Tuy nhiên, sưng hạch góc hàm có thể kéo dài hơn và mất khoảng vài ngày để hồi phục hoàn toàn.
Thông thường, người bệnh chỉ mắc bệnh một lần trong đời. Khi bị nhiễm, cơ thể tạo ra kháng thể trung hòa giúp bảo vệ và xây dựng miễn dịch trọn đời, nhờ đó người từng bị nhiễm virus này có thể yên tâm rằng mình sẽ không bị mắc lại trong tương lai.
Trong thời gian mắc bệnh và điều trị, người bệnh nên kiêng vận động gắng sức, tránh ăn thực phẩm chua, cứng hoặc cay nóng vì dễ kích thích tuyến mang tai đang viêm. Ngoài ra, cần hạn chế tiếp xúc với người khác, đặc biệt là trẻ em và phụ nữ mang thai để tránh lây lan virus.
Nếu từng mắc bệnh truyền nhiễm này lúc nhỏ nhưng không có biến chứng, người bệnh sẽ không bị ảnh hưởng lâu dài. Tuy nhiên với các trường hợp từng bị viêm tinh hoàn do căn bệnh này mà không được theo dõi kỹ, biến chứng này có thể gây teo tinh hoàn và ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng sinh sản sau này.
Với những trường hợp bị biến chứng, người bệnh thường có biểu hiện sốt cao, ói mửa, nhức đầu hoặc bộ phận sinh dục có biểu hiện sưng to thì cần đến bệnh viện điều trị càng sớm càng tốt. Nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng cách, các biến chứng này có thể gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe sinh sản nam giới.
Đặc biệt, khi có các triệu chứng như nôn liên tục hoặc choáng, ngất xỉu… bệnh nhân cần được được đến bệnh viện ngay lập tức.
Để đặt lịch thăm khám và tư vấn điều trị tại IVF Tâm Anh, quý khách vui lòng liên hệ đến thông tin sau:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Quai bị là bệnh truyền nhiễm tuy lành tính nhưng có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và chăm sóc đúng cách. Việc chủ động tiêm phòng, theo dõi triệu chứng và thăm khám sớm có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe trước nguy cơ lây lan của bệnh.
